Mỗi lần trở lại với vùng đất Mũi Cà Mau là mỗi lần tôi nhớ đến mùi vị dân dã, đậm đà của các món ăn nơi cuối miền tổ quốc này. Người ta thường nói ẩm thực nơi đây mang hương sắc của biển và rừng, quả thật không sai chút nào. Tôi không thể nào quên được chén mắm ba khía Rạch Gốc cay nồng ăn với cơm nóng hổi, hay lấu mắm U Minh mặn mà được nấu từ mắm cá đồng chấm với bông súng, kèo nèo, rau dừa, đọt choại….Nhớ lắm những ngày mưa dầm về miệt Năm Căn, Ngọc Hiển được người bạn quê đãi mấy món đặc sản con nhà nghèo là cá thòi lòi nướng muối ớt, cá thòi lòi nấu mẻ, cá thòi kho tiêu, khô cá thòi lòi ướp xả, ta nói nó hao rượu gì đâu.
.jpg)
Thời đó con cá thòi lòi sống dày đặc ở vùng đất mũi Cà Mau, hình dạng của nó cũng khá là dị hợm so với các loài cá thông thường bởi đôi mắt lồi như mắt ếch, nhô hẳn trên đỉnh đầu. Vì thế, cái tên gọi “thòi lòi” được bắt nguồn từ chính đôi mắt này. Nhưng điều lạ lùng nhất là loài cá này có khả năng sống, chạy, nhảy và kiếm mồi ngay trên cạn một cách rất điêu luyện. Nó có thể lặn lâu dưới nước hay nhảy dựng lên như ngựa phi. Khi cao hứng nhiều con còn trèo vắt vẻo trên những rễ đước, mắm... để ngó xung quanh "chơi cho biết"!Điều làm nên những sự “phi thường” đó chính là cấu tạo cơ thể khá đặc biệt: Cá thòi lòi thở bằng phổi và mang nên chúng có thể hô hấp khi lên cạn, trao đổi khí qua da như ếch và đôi vây trước có hệ cơ phát triển đóng vai trò như một đôi “tay”. Cũng nhờ cấu tạo cơ thể đặc biệt mà cá thòi lòi còn có một khả năng hy hữu khác là... leo cây. Loài cá đặc biệt này thường sống ở các bãi bồi cạnh mé biển, nơi mắm, đước mọc ken dày, thức ăn chủ yếu của chúng là các loại còng, tôm, tép và các loại cá nhỏ hơn. Cá thòi lòi thường làm hang rất sâu, khi có động chui xuống hang trú ẩn rất nhanh.
Mặc dù không được ban cho nhan sắc xinh đẹp nhưng được cái thịt cá thòi lòi lại hiền và bổ dưỡng, thích hợp cho người lớn lẫn trẻ nhỏ, thai phụ sau khi sinh. Bà con nông dân thường bắt thòi lòi bằng dụng cụ thông dụng nhất gọi là xà di làm từ lá dừa nước. Người bắt, đợi con nước ròng, canh cửa hang nào có dấu hiệu cá thòi thì đặt xà di vào. Cá thòi lòi chui vào xà di thì rất dễ dàng nhưng lại rất khó thoát ra, bà con cứ thế lật ngược xà di, đổ cá ra giỏ là xong. Một người làm nghề bắt cá thòi lòi chuyên nghiệp thường sắm vài chục xà di, mỗi lần có thể bắt 4-5 kg cá thòi lòi tươi làm nguyên liệu cho các nhà hàng đặc sản tại địa phương, hoặc họ sẽ tự chế biến món khô cá thòi lòi trứ danh cung cấp cho khách du lịch phương xa. Tại các quán ăn đặc sản ở Cà Mau, Cần Thơ thường có món cá thòi lòi nấu mẻ, thòi lòi kho tiêu, thòi lòi nướng muối ớt mỡ hành, và khô cá thòi lòi trộn gỏi dưa leo hoặc xoài sống phục vụ khách du lịch phương xa.
.jpg)
Khô cá thòi lòi cũng rất dễ làm , đầu tiên đánh vảy và lọc hết xương sống của cá, xẻ phi lê, rửa sạch, ướp ít gia vị chính như muối, xả….rồi đem phơi đúng 3 nắng gắt. Bình quân khoảng 3,5 kg cá thòi lòi tươi sẽ cho ra 1 kg khô với giá bán dao động từ 500.000 đến 550.000 đồng/kg, tùy theo thời điểm nguồn nguyên liệu. Người dân vùng Cà Mau, Cần Thơ hay thậm chí Tp HCM đều rất ưa chuộng loại khô cá thòi lòi này bởi hương vị đặc trưng không lẫn vào đâu được. Người Cà Mau xa quê lâu ngày thường nhớ đến khô cá thòi lòi, món ăn gợi nhớ gợi thương với những ai từng trải qua một thời thơ ấu ở vùng biển đảo nơi cùng trời cuối đất.